Motyw danse macabre w kulturze europejskiej ma swój początek w tragicznym okresie szerzenia się „czarnej śmierci”. Dżuma panująca w Europie w połowie XIV wieku zdziesiątkowała populację ludzką i stała się przyczyną ogromnych przemian świadomościowych. Z jednej strony wzmogła gorliwość religijną, z drugiej zaś spowodowała potrzebę „oswojenia” śmierci, zrozumienia jej niechybności i zaakceptowania swoistej sprawiedliwości społecznej, którą ostatecznie przynosi. Efektem tych przemyśleń jest obraz korowodów, w których upostaciowiona śmierć porywa do tańca reprezentantów wszystkich stanów i profesji. Jak przekonuje profesor Zbigniew Mikołejko, popularny w Europie Zachodniej motyw ma bardzo nikłą reprezentację w naszej literaturze i sztuce. Pojedyncze realizacje danse macabre można wskazać bez trudu, ale o silnej reprezentacji tego motywu w polskiej sztuce nie można mówić. O tym, jaka jest przyczyna tego stanu rzeczy, autor mówi w swoim wykładzie.

Czym jest święto? Co oznaczają poszczególne składniki obchodzonych przez nas świąt? Czy znamy sens czynności wykonywanych w czasie świątecznym? Profesor Zbigniew Mikołejko w swoim wykładzie przypomina uniwersalny cel obchodzenia tradycyjnych świąt wyznaczonych przez kalendarz astronomiczny i wskazuje, jak odwieczne reguły ukształtowały współczesne sposoby świętowania. Opowiada, jak nałożyły się na siebie i wzajemnie uzupełniły następujące po sobie tradycje – pierwotna, rzymska i chrześcijańskiej – w odniesieniu do świąt Bożego Narodzenia. Autor uświadamia, że współcześnie nie znamy już znaczeń poszczególnych rytuałów i zachowań podczas obchodzenia świąt, ale konsekwentnie ich przestrzegamy.

Zima w literaturze i sztuce polskiej to częsty motyw. Zwykle skojarzona jest ze śmiercią, rozumianą jako koniec pewnego cyklu, zamarcie aktywności przyrody i uśpienie witalnych sił człowieka. Do takiego uniwersalnego obrazu dochodzą w naszej tradycji także doświadczenia egzystencjalne, wynikające z pamięci srogich zim, zwłaszcza w okresie „małej epoki lodowcowej”, czyli kilkuset lat poprzedzających XVIII wiek. Paradoksalnie, gdy zimy przestały już być w Polsce tak niebezpieczne – motyw nieprzyjaznej zimy został wzmocniony przez doświadczenia związane z daleką Syberią i trudami, które były udziałem zesłańców. Ciekawe są także swoiste pary, w których motyw zimy występuje. Jedną z nich dopełnia motyw kozła ofiarnego, znaleziony na przykład u Sienkiewicza. Profesor Zbigniew Mikołejko w swoim wykładzie zastanawia się także nad specyfiką naszego rodzimego obrazu zimy w porównaniu do tego znanego ze sztuki zachodniej. Dlaczego tam towarzyszy mu więcej beztroski i aktywności?

Motyw zstąpienia do grobu, mający swe źródło w tradycji chrześcijańskiej, w naszej literaturze przybrał bardzo nieoczekiwaną formę. Romantyzm przyniósł mesjańskie spojrzenie na dzieje i los naszej ojczyzny, a zstąpienie do grobu wielokrotnie stawało się aktem mającym ratować, zbawiać, a w konsekwencji wskrzeszać narodowy byt Polaków. Sztandarowym przykładem jest tu Kordian Juliusza Słowackiego. Ale profesor Zbigniew Mikołejko odnajduje ten motyw także w mniej oczywistych miejscach – na przykład w działalności Zoriana Dołegi-Chodakowskiego snującego wizje przedchrześcijańskiej słowiańszczyzny albo w sielskich na pozór obrazach z mickiewiczowskiego Pana Tadeusza. W swoim wykładzie przywołuje nie tylko literackie realizacje motywu zstąpienia do grobu, ale też szczególną sytuację społeczną stojącą u podstaw emocji, które wielcy twórcy potrafili wyrazić w swoich artystycznych wizjach.